در میزگرد آنلاین با حضور مدیران بانک مرکزی و بانکی کشور عنوان شد: صدور مجوز انتشار ۱۰ هزار میلیارد تومان رمزریال از سوی شورای پول و اعتبار

بانک مرکزی در تدارک عرضه «رمزریال» است؛ «رمزریال» را می‌توان نسخه الکترونیکی اسکناس‌های رایج در دست مردم دانست که در آینده با توجه به کارکرد آن، نقش مکمل و نه جایگزین را بازی خواهد کرد. علی صالح‌آبادی، رییس‌کل بانک مرکزی در خصوص رمزپول ملی و روند اجرایی قوانین آن می‌گوید: «دستورالعمل در شورای پول و اعتبار، مصوب شده و مقدمات و راه‌اندازی آن در دست انجام است و امیدواریم اوایل سال ۱۴۰۱ اجرایی شود.»

در تعاریف رمزریال از سوی مدیران این بانک آمده است: رمز ریال در کنار مابقی ابزارهای پرداخت روزمره مانند کارت بانکی، اینترنت‌بانک و همراه‌بانک به سایر سامانه‌های پرداخت نظام بانکی افزوده شده است. این پول، شکل دیگری از اسکناس اما کاملا دیجیتال بوده و با سرعت بالاتر در انجام پرداخت، در اختیار مردم قرار می‌گیرد.

بر اساس اعلام بانک مرکزی، در رمزریال، اصل و ذات پول به صورت الکترونیکی منتقل می‌شود و نیاز به تسویه بین بانکی نیست. کاربران این ابزار پولی، بدون حضور هیچ گونه واسط، بلافاصله می‌توانند وجوهات‌شان را دریافت کنند و پرداخت نیز برای مردم به صورت آنی انجام می‌شود.

در عین حال، مواردی مانند ضریب فزاینده پولی و خلق پول، اعتماد مردم، تعامل‌پذیری و نهادهای پذیرنده، کاهش ریسکِ از دست رفتن پول مردم بر اثر امکان ورشکستگی بانک‌ها، نقش بازیگران نوآور مانند فین‌تک‌ها در این اکوسیستم، از موضوعات مبهم در این حوزه است.

از این‌رو، در نودمین میزگرد آنلاین از سلسله نشست‌های تخصصی بانکداری و اقتصاد دیجیتال، با عنوان «بررسی جزییات و اهداف طراحی رمزریال» که با حضور محمدرضا مانی‌یکتا، معاون اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی و سیدمجتبی فائزی معاون اداره کل نظارت فناوری اطلاعات بانک کشاورزی برگزار شد، جزییات مربوط به چالش‌های رمزریال در حال و آینده اقتصاد کشور و راهکارهای حل موضوعات مبتلابه آن، موردبحث و تبادل‌نظر قرار گرفت. آنچه پیش‌روی شماست، مشروح این گفت‌وگوست.

فایل صوتی این گفت‌وگو را از اینجا بشنوید.

نشریه دیجیتال این گفت‌وگو را از اینجا دانلود کنید.

اسپانسر : شرکت تجارت الکترونیکی پارسیان (تاپ)

فائزی: یکی از ویژگی‌های CBDC، نگرفتن کارمزد یا کارمزد بسیار اندک است، چون باید خاصیت یک پول را داشته باشد، بنابراین چرا بانک‌ها باید این کار را انجام دهند و برای تامین نقدینگی خودشان از بانک مرکزی، با درصدهای بالا قرض بگیرند؟ این‌ها دغدغه‌هایی است که تا زمانی که استراتژی‌ها و سیاست‌های بانک مرکزی مشخص نشود، نمی‌توان درباره آن نظر روشنی داد.

فائزی: چرا فقط به فضای حال باید فکر کنیم؟ آیا همیشه همین فضا وجود دارد؟ شاید یک سال دیگر، کریپتوکارنسی‌ها، آنقدر توسعه پیدا کنند که واقعا در مقابل پول‌های ملی در جهان قرار گیرند، بنابراین ما باید به جلوتر هم فکر کنیم. اینکه فقط به دسترسی مستمر به پول بانک مرکزی و نقل و انتقال مالی افراد فکر کنیم، هیچ آورده‌ای نداشته‌ایم.

مانی‌یکتا: ما در حال طراحی یک زیست‌بوم کوچک برای رمزریال هستیم که در آن، فضای کسانی که تمایل دارند رمزریال داشته باشند و مکانیسم‌های آن را پیش‌بینی می‌کنیم و هم بررسی اینکه پس از خرج کردن، قرار است چطور گردش کند، چگونه دست به دست شود و چه کسب‌وکارهایی در فاز اول، پایلوت شوند تا از مقیاس کنترلی خارج نشوند. ما نگرانی بابت تراست یا اعتماد نداریم چون ابزارهای دیگر را داریم.

مانی‌یکتا: وقتی می‌گوییم CBDC ما از نوع تعهد بانک مرکزی است، در این زمینه، هر اتفاقی بیفتد، متمرکز یا غیرمتمرکز باشد یا دیتا با هر مکانیسمی نگهداری شود، تعهد این توکن با بانک مرکزی است، پشت آن بانکی وجود ندارد و متعهد بازپرداخت ارزش مالی این توکن، بانک مرکزی است و این دغدغه، حل شده است. باید این موضوع را برای مشتری شفاف کنیم که اساسا این دغدغه شکل نگیرد.

مانی‌یکتا: امروز، CBDC، مشکل بحرانی‌ را از کشور حل نمی‌کند و به عنوان راهکار جایگزین، خوب است و مسیری است که باید به سمت آن حرکت کنیم، چون اگر به این سمت نرویم، پنج سال دیگر، در فضای اقتصاد دیجیتال، ظرفیتی را برای کشور ایجاد نکرده‌ایم.

• می‌خواهیم درباره رمزریال صحبت می‌کنیم؛ موضوعی که طی دو هفته گذشته، از سوی رییس کل بانک مرکزی، معاونت فناوری‌های نوین و روابط عمومی نیز مطرح شده است. آقای فائزی! جنابعالی کتاب «پول راستین دیجیتال، پولی دیگر و دنیایی دیگر» را تالیف کردید. به عنوان نخستین سوال، درخصوص ماهیت رمزریال و تفاوت آن با اسکناس و ارزهای دیجیتال و نیز تجربیات جهانی در این حوزه توضیح دهید. بانک‌های مرکزی دنیا درباره رمزریال و پول ملی دیجیتال، چه اقداماتی انجام داده‌اند؟

فائزی: اگر اجازه بدهید ابتدا مقدمه‌ بسیار کوتاهی درباره رمزارزها عرض کنم. اسکناس و پول با پشتوانه طلا، عملا و به صورت قانونی، از سال ۱۹۷۳ به پول فیات، حکومتی، دستوری یا بدون پشتوانه تبدیل شد. این پول، به همراه انحصار مطلق بانک مرکزی و دولت و مکانیسم بانکداری اندوخته کسری ( دقیقه ۳:۲۲) در قالب سه ضلع، مثلثی را پدید آوردند که پیامدهای ناگوار اقتصادی اعم از رکودها، تورم‌ها، ابرتورم‌ها و بحران‌های اقتصادی در طول این نیم قرن را سبب شده است. بعد از بحران ۲۰۰۸، علمای اقتصادی و پولی، متفق‌القول به این نتیجه رسیدند که این بحران، منشا پولی داشته و ریشه این بحران‌ها، انحصار دولت در پول است. بعد از آن، فناوری بلاک‌چین و DLT ایجاد شد که در مقابله با پول متعارف، توسط بخش خصوصی رمزارزها یا کاریپتوکارنسی را پدید آوردند. مهم‌ترین ویژگی کریپتوکارنسی‌ها، غیرمتمرکز بودن آنهاست و دولت و بانک مرکزی، انحصار آن را در دست ندارند. از آن زمان تا کنون، این فناوری، با سرعت بسیار زیادی توسعه پیدا کرده و علی‌رغم مبارزات علیه آن، ادبیات جدیدی در اقتصاد به نام پول دیجیتال ایجاد شده است. عموما پول‌های دیجیتال را به سه نوع تقسیم می‌کنند: دسته اول کریپتوکارنسی‌ها یا رمزارزها هستند که توسط بخش خصوصی تولید می‌شوند و همزمان دو ویژگی مهم یعنی غیرمتمرکز بودن و امکان تبادل P2P یا نفر به نفر، بدون واسطه سیستم بانکی و عدم امکان دوبله خرج کردن را دارند. خود کریپتوکارنسی‌ها، به دو دسته تقسیم می‌شوند: بیت‌کوین‌ها و آلت‌کوین‌ها. هر چیزی غیر از بیت‌کوین، آلت‌کوین نام دارد که الان بیش از ۸ هزار رمزارز در جهان تولید شده است. این فناوری، آنقدر توسعه پیدا کرده که این آلت‌کوین‌ها نیز تقسیم‌بندی‌های متفاوتی دارند. از آن جمله می‌توان به نیم‌کوین‌ها، یوتیلیتی توکن‌ها، دفای‌ها، ان‌اف‌تی‌ها؟؟ (دقیقه ۵:۵۵) اشاره کرد که در اقتصاد دیجیتال، بسیار گسترده شده‌اند. این رمزارزها به دلیل نوسانات شدید قیمتی، نمی‌توانستند نقش پول را ایفا کنند. یکی از ویژگی‌های پول این است که ثبات ارزش داشته باشد؛ پولی که نوسان بالا داشته باشد، نمی‌تواند به عنوان واسطه مبادله قلمداد شود و این کارکرد را داشته باشد. خیلی‌ها روی کریپتوکارنسی‌ها، نام کرپیتو ؟asset یا رمزدارایی گذاشته‌اند. بنابراین چون نمی‌توانستند نقش پول را ایفا کنند، نوع دوم به نام رمزارز با ارزش ثابت stable coin)) ؟ پدید آمد. این‌ها نیز مانند کرپیتوکارنسی‌ها از بلاک‌چین و DLT استفاده می‌کردند اما با یک‌سری تغییرات، با نوسان قیمتی کم پدید آمدند. پشتوانه این رمزارزها با ارزش ثابت نیز معمولا پول فیات یا در برخی جاها، طلا و وثیقه‌های باارزش دیگر هستند و در حال حاضر نقش پول را در پلتفرم‌های مختلف، بازار رمزارزها و حتی در تبادلات تجاری ایفا می‌کنند و گردش مالی آنها نیز بسیار بیشتر از رمزارزهاست. رمزارزهای با ارزش ثابت نیز تقسیم‌بندی خودش را دارد که به خاطر وقت برنامه از آن صرف‌نظر می‌کنم. به نوع سوم پول دیجیتال یعنی CBDC می‌رسیم که موضوع اصلی برنامه است. بانک‌های مرکزی دنیا از سال ۲۰۰۸ به بعد، به هر شکل ممکن مبارزه با رمزارزها را ادامه دادند. یک‌بار آن را منع کردند و اقتصاددان‌ها گفتند نمی‌تواند جایگاه پول را داشته باشد. علی‌رغم این مبارزات شدید، مکانیسم این رمزارزها آنقدر پایدار و قوی است که بانک‌های مرکزی دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که به جای مبارزه، باید خودشان دست به کار شوند و پول متعارف را اصلاح کنند. بنابراین از فناوری بلاک‌چین و DLT استفاده کردند و پول دیجیتال خودشان را خلق کردند که همان ویژگی‌های P2P یا نفر به نفر و عدم امکان دوبله خرج کردن را دارد. ضمن اینکه کارایی سیستم پرداخت و امنیت را افزایش می‌دهد و در بین سیستم بانکی و بخش خصوصی می‌تواند رقابت ایجاد کرده، دسترسی را آسان کند، هزینه‌ها را کاهش ‌دهد و ریسک از دستن رفتن پول را برای مردم در بانک‌ها و موسسات مالی به‌خصوص در کشورهای جهان سوم با تورم بالا و نوسان شدید کم ‌کند. البته CBDCها هم بر اساس ساختار و عملکرد، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی دارند اما عموما آنها را با دو نوع می‌شناسند: پرداخت کلان و پرداخت خرد. این، تقسیم‌بندی ساده است. درباره تجربیات جهانی نیز باید عرض کنم کشورها در این زمینه به سه دسته تقسیم می‌شوند: اول کشورهایی که هیچ کاری انجام نداده‌اند که کشورهای زیادی در دنیا در این مرحله هستند. دوم کشورهای اندکی که در مرحله مطالعاتی هستند و سوم کشورهای انگشت‌شماری که آن را پیاده‌سازی کرده‌اند. خوشبختانه بانک مرکزی ما، بخش مطالعاتی را پشت سر گذاشته و در مرحله پایلوت است. امیدواریم در سال ۱۴۰۱ راه‌اندازی شود. کشورهای انگشت‌شماری که راه‌اندازی کردند نیز غالبا فقط در بخش پرداخت کلان یعنی بین سیستم بانکی ایجاد کردند که بسیار آسان‌تر از پرداخت جزیی است. بانک مرکزی ما در حال راه‌اندازی پرداخت جزیی است. آنچه جای تقدیر دارد این است که مدیران این پروژه، همچنان سیستم را باز گذاشته‌اند و از نقدها و اصلاحات موردنظر استقبال می‌کنند. این برنامه نیز شاهدی بر این مدعاست و آقای دکتر مانی یکتا هم به عنوان یکی از دست‌اندرکاران این موضوع، اینجا تشریف دارند تا نقدها گفته شود، به این امید که در برنامه‌های آتی بانک مرکزی گنجانده شود.

• آقای یکتا! با توجه به اینکه صحبت از رمزریال به عنوان ابزار جدید در نظام بانکی در حوزه پرداخت پولی کشور است، اصلا چرا بانک مرکزی به این سمت رفت و چه دلیلی وجود داشت که در شبکه بانکی و نظام بانکی ایجاد شود؟ قرار است با رمزریال چه مشکلی حل شود؟

یکتا: دسته‌بندی آقای دکتر فائزی جالب بود و تا کنون چنین دسته‌بندی‌ای را ندیده بودم. معمولا دسته‌بندی‌ها ناظر به ادبیات متون تخصصی این حوزه در بانک تسویه؟؟ (۱۳:۰۲) جهانی و صندوق‌ بین‌المللی پول است. احتمالا مخاطبان این برنامه با مفهوم استانداردی مانند گل پول ((money flower؟؟ آشنا هستند؛ یعنی تمام ابزارهای پرداخت و انواع پول، به‌طور مشخص دسته‌بندی شده که چهار معیار اساسی برای آن درنظر گرفته است. بر این اساس، پول‌هایی که به عنوان ابزار پرداخت در همه جای دنیا موردپذیرش قرار می‌گیرند و استفاده می‌شوند، یا دیجیتال هستند یا غیردیجیتال (فیزیکی). دسته‌بندی دوم روی نحوه دسترسی به این ابزارهای پرداخت است. بعضا ممکن است برخی انواع پول عمومی نباشند بلکه اختصاصی یا ابزارهای تسویه بین‌بانکی باشند. دسته‌بندی سوم که ناشر آن می‌تواند بانک مرکزی یا نهاد دیگری باشد. دسته‌بندی چهارم P2P است و اینکه برای انتقال آن، نیاز به نهاد واسط است یا خیر. با این مقدمه باید عرض کنم بعد از اینکه مارکت‌کپ؟؟ کریپتوکارنسی‌ها در دنیا، به تدریج بزرگ شدند و از تریلیون دلار عبور کردند و حتی عقب‌تر و کمتر از آن، بانک‌های مرکزی نیز حساس شدند. بر این اساس، با توجه به اینکه کریپتوکارنسی در تعارض با مانیفست بانکداری مرکزی است، فارغ از اینکه چطور آن را بپذیرند، به این فکر کردند که کریپتوکارنسی‌ها چه ارزش افزوده‌هایی دارند که موجب پذیرش آن در دنیا شده و اینکه این فناوری، چه سطحی از اعتماد را فراهم کرده که شکست‌ناپذیر بوده و این قابلیت، باعث شده این سطح ارزش را پیدا کند. ناظر بر این موضوع، به مفهوم پول دیجیتال بانک مرکزی، جدی‌تر پرداخته شد نه اینکه جدید باشد. مستحضر هستید زمانی که به تدریج نظام اسکناس با حساب‌های بانک مرکزی و بانکداری مبتنی بر ابزارهای الکترونیکی جایگزین شد، از همان نقطه، پول دیجیتال بانک مرکزی هم اتفاق افتاد؛ از همان جایی که بانک‌های مرکزی، حساب‌های الکترونیکی برای بانک‌ها و موسسات افتتاح کردند، پول دیجیتال بانک مرکزی شکل گرفت. موضوع اصلی این شد که آن مانیفست، ویژگی‌ها و دستاوردهای کریپتوکارنسی‌ها را روی ساختار پولی که توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود، منطبق کنیم تا ببینیم از دستاوردهای آن چه استفاده‌ای می‌توانیم داشته باشیم. آقای دکتر فائزی هم اشاره کردند موضوع دوبله خرج کردن که می‌تواند به ضریب فزاینده پولی منتج شود، یکی از ملاحظاتی است که در بحث DLT و فضای کریپتوها تقریبا حل شده است. موضوع قراردادهای هوشمند، چیزی نیست که نتوانیم در فضای غیرتوزیع‌شده و خارج از فضای DLT آن را اجرا کنیم. این موضوع، قابل اجراست اما هزینه اجرای آن، به مراتب بالاتر از زمانی است که آنها را روی فضای DLT پیاده‌سازی کنیم. بعد از اینکه قراردادهای هوشمند، به واسطه کرپیتوکارنسی‌ها، نمود عملی و تبلور عینی پیدا کردند، موضوع بسیار جدی شد و بانک‌های مرکزی به‌طور جدی به این موضوع فکر کردند که اگر وارد این حوزه نشوند، در فضای اقتصاد دیجیتالی که قرار است نقش محوریتی به موجودیت‌های جدید بدهند، عقب خواهند ماند و آن فضا را همین موجودیت‌های جدید کشف و خودشان برای آن، راهکار پیدا کرده و مستقل از بانک‌های مرکزی، نظام‌های پولی‌ ایجاد می‌کنند که در این فضا، پیشروتر حرکت خواهند کرد. بنده درباره فضایی صحبت می‌کنم که شاید مربوط به ۵ تا ۱۰ سال آینده باشد اما بیشتر بانک‌های مرکزی به این نگرانی واقف شده‌اند. خانم لاگارد؟ (۱۷:۴۱) در سال ۲۰۱۹ که هنوز در صندوق بین‌المللی پول فعالیت داشت، این توصیه جدی را مطرح کرد که اگر بانک‌های مرکزی به فضای CBDC ورود نکنند، مخاطره جدی خواهند داشت نه به این خاطر که صرفا CBDC در تقابل با پدیده رمزارزها مطرح شود؛ مثلا دلار دیجیتال توسط FED؟؟ (دقیقه ۱۸:۰۸) منتشر شود که جایگاه واقعی دلار را در فضای کریپتو احیا کند. در حالی که موضوع، بسیار فراتر از این است و به اقتصاد دیجیتال و اینکه بانک‌های مرکزی، حاکمیت پولی را از دست ندهند، برمی‌گردد. با این مقدمه، باید عرض کنم هدف‌گذاری بانک مرکزی ما هم همین بوده است؛ یعنی ریل‌گذاری برای اقتصاد دیجیتالی که به فضای کریپتو وابسته نباشد، هرچند فضای متفاوتی است. اگر قرار باشد در نظام پولی‌مان، اقتصاد دیجیتال را با محوریت قراردادهای هوشمند پیگیری کنیم، لاجرم باید در این فضا حرکت کنیم. فضای CBDC، یک فضای abstraction؟؟ خاص است؛ یعنی برای بانک‌های مرکزی مختلف، نمی‌توان نسخه یکسان پیچید. هر بانک مرکزی، بر اساس شرایط اقتصادی، فرهنگی، ابزارهای سیاست پولی و جایگاه آن در نظام پولی، پارامترهای طراحی را انتخاب می‌کند و بر این اساس، وارد فضای سندباکس می‌شود تا مخاطرات را شناسایی کند. دوستان را به سایت cbdctracker)دقیقه ۱۹:۳۸) ارجاع می‌دهم که تمام فعالیت بانک‌های مرکزی را رصد کرده و اینکه دنیا در این زمینه، در چه وضعیتی است، روی اسنپ‌شات قابل مشاهده است. غیر از تعداد محدودی از کشورها که در مرحله پایلوت هستند و مقداری بیشتر از تحقیق و بررسی، کار کرده‌اند، بسیاری از بانک‌های مرکزی در فاز تحقیق هستند. غیر از کشورهای آفریقایی، همه کشورها، درگیر این مفهوم شده‌اند و بسیاری از آنها از فضای پژوهشی عبور کرده‌اند. این، موضوعی است که بانک‌های مرکزی باید به آن ورود کنند و چیزی نیست که بخواهند به آن فقط فکر کنند. این موضوع به یک «باید» تبدیل شده و قطعا همگی باید در مقیاس آزمایشی بسنجند تا پارامترهای تنظیمی را بر اساس اقتصاد خودشان تنظیم کرده و متناسب با آن، سیاست پولی را مشخصا تنظیم کنند، چون به نظر می‌رسد نمی‌توانیم با ابزارهای پولی کلاسیک در این فضا و این شکل جدید از اقتصاد و نظام پولی، حاکمیت پولی داشته باشیم.

• یکی از ویژگی‌های متمایز رمزارزها نسبت به پول فیات، عدم ایجاد ضریب فزاینده پولی روی آن است و با توجه به اظهارات جنابعالی، امکان دوبله خرج کردن رمزریال وجود ندارد و نباید شاهد ضریب فزاینده نقدینگی باشیم. با توجه به استراتژی بانک مرکزی در قبال سیستم بانکی در زمینه اعطای کیف پول به بانک‌ها، ممکن است خلق نقدینگی در قبال رمزارزها اتفاق بیفتد. راه‌حل جلوگیری از این نگرانی چیست؟

فائزی: نگرانی‌ها را به درستی اشاره کردید و اینکه یکی از ویژگی‌های CBDCها این است که روش خلق نقدینگی روی آن میسر نیست. دلیلش این است که هر واحد پولی، هویت دارد و امکان دوباره خرج کردن وجود ندارد. این ویژگی، علاوه بر اینکه امکان جعل را به حداقل می‌رساند، مانع امکان ضریب فزاینده نقدینگی می‌شود. در پول متعارف، در سیستم بانکی و بانکداری اندوخته کسری؟ همزمان یک وجه، هم می‌تواند دارایی شما و هم دارایی بنده باشد، زیرا شما در حساب واریز می‌کنید و از آنجا به استخر پول می‌رود و بانک از همان پول به ازای سپرده قانونی که کسر می‌شود، می‌تواند سایر موارد را در قالب تسهیلات به فرد دیگری بدهد و فرد دیگر همان پول را در همان حساب‌های بانک واریز می‌کند و این خلق نقدینگی اتفاق می‌افتد. با این حال در CBDC این کار، قابل انجام نیست چون آن پول فقط یک بار می‌تواند خرج شود و استخر پول به وجود نمی‌آید. با همه این‌ها، این موضوع، بستگی به این دارد که بانک مرکزی، چه سیاستی را درنظر بگیرد. اگر روش مستقیم را به کار ببرد، جلوی خلق نقدینگی گرفته خواهد شد؛ یعنی یک بانک مرکزی داریم و تعدادی بهره‌بردار و سیستم بانکی وجود ندارد اما بعضا سیستم بانکی ورود می‌کند که معمولا این کار، انجام می‌شود. در این حالت، به سیستم بانکی نیز کیف پول اعطا می‌کنند یا برای کاهش ریسک از فرایند دو لایه استفاده می‌کنند؛ یعنی علاوه بر بانک مرکزی، بانک‌های تجاری و سپس بهره‌برداران وجود دارند. در هر صورت، اگر بانک‌های تجاری، کیف پول داشته باشند، مانده موجودی CBDC یا رمزریال، چنانچه آن را به عنوان صندوق درنظر بگیریم، به طرف دارایی بانک‌ها می‌آید و چون مانند وجوهی که در صندوق است، عمل می‌کند، بنابراین امکان تبدیل به تسهیلات به بانک‌ها می‌دهد و خلق نقدینگی می‌تواند ایجاد شود؛ یعنی معادل دارایی، کفایت سرمایه ایجاد می‌شود و امکان پرداخت وام بیشتر خواهد شد. وقتی امکان پرداخت وام‌ها باشد، باز هم به چرخه خلق نقدینگی می‌افتیم، چون بالاخره آن وام پرداخت می‌شود و دوباره بر اساس نرخ ذخیره قانونی بانک مرکزی، مابه‌التفاوت آن، دوباره این خلق نقدینگی را ایجاد خواهد کرد. ما الان باید دقیقا مشخص کنیم که بانک مرکزی با این پول، جلوی ضریب فزاینده نقدینگی را بگیرد یا خیر؛ چون بسیاری از بانک‌ها و کشورها، دنبال این موضوع نیستند و معتقدند ضریب فزاینده نقدینگی، چیز خوبی است اما برای کشور ما که تورم مزمن داریم، این کار می‌تواند نقطه خوبی باشد تا از این مکانیسم استفاده کنیم و جلوی تورم مزمن را بگیریم. در اینجا راهکارهایی به نظر می‌رسد. بانک مرکزی می‌تواند دستورالعملی صادر کند که بانک‌ها می‌توانند این موجودی را به عنوان حساب‌های زیرخط درنظر بگیرند و به عنوان صندوق درنظر گرفته نشود. البته باز هم ممکن است چند استراتژی ایجاد شود. آیا بانک مرکزی قرار است بابت تبدیل رمزریال به ریال به بانک‌ها کارمزد بدهد یا به بانک‌ها اجازه دهد از مردم کارمزد بگیرند؟ یکی از ویژگی‌های CBDC، نگرفتن کارمزد یا کارمزد بسیار اندک است، چون باید خاصیت یک پول را داشته باشد، بنابراین چرا بانک‌ها باید این کار را انجام دهند و برای تامین نقدینگی خودشان از بانک مرکزی، با درصدهای بالا قرض بگیرند؟ این‌ها دغدغه‌هایی است که تا زمانی که استراتژی‌ها و سیاست‌های بانک مرکزی مشخص نشود، نمی‌توان درباره آن نظر روشنی داد.

• جناب یکتا! قبل از اینکه جنابعالی نیز به همین پرسش، پاسخ بدهید، آقای عبدالحمید منصوری پرسیده‌اند آیا مستند رمزریال منتشر شده یا خیر؟ باید عرض کنم بنده این مستند را ندیده‌ام و فکر می‌کنم در لایه کارشناسی است. لطفا نظرتان را درباره توضیحات آقای فائزی درخصوص خلق پول و افزایش ضریب پایه پولی بفرمایید.

یکتا: درباره مستند عرض کنم ما یک‌سری مقررات انتشار رمزریال داریم که شورای پول و اعتبار مصوب کرده و مخاطب آن مقررات بانک مرکزی است و بر این اساس بانک مرکزی، اجازه پیدا کرده در مشخصات و حدودی که در مقررات تعیین شده، رمزریال را انتشار دهد که در آن با ضوابط خاصی، نکاتی ذکر شده و چون مخاطب آن بانک مرکزی است، انتشار عمومی آن از حیز انتفاع ساقط است اما ما در مرحله‌ای قرار داریم که این مجوز را اخذ کردیم و کارگروه‌های فنی، اقتصادی و کسب‌وکاری با بانک‌ها تنظیم شده و در حال برنامه‌ریزی دستورها و هماهنگی هستیم تا هم بانک‌ها را درگیر موضوع کنیم چون تا حالا شبکه بانکی درگیر این موضوع نشده بود و هم در حال شناسایی خبرگان این حوزه، در شبکه بانکی و خارج از آن هستیم که از نظرات‌شان استفاده کنیم. بر این اساس، برخی مواردی که هنوز تصمیم‌گیری آن اتخاذ نشده مانند مباحث کارمزدی و مواردی که در لایه‌های کارکردی قابل طرح است، در جلسات مربوطه با شبکه بانکی، دقیق‌تر شده و در جای خود اطلاع‌رسانی می‌شود. درباره موضوع ضریب فزاینده باید عرض کنم این موضوع، به‌طور خالص اقتصادی است و بنده هم فنی هستم و نکاتی که مطرح می‌کنم حاصل تلمذ در حوزه‌های اقتصادی است که از خبرگان این حوزه دریافت کرده‌ایم. حتی در جلسات شورای پول و اعتبار، هم در جلسات کارشناسی و هم در جلسات مصوب کردن موضوع، مباحث مفصلی انجام شد تا توانستیم دغدغه عزیزان را برطرف کنیم. ضریب فزاینده از دو منظر قابل بررسی است: یکی ذات پول طراحی‌شده است که از نظر ماهوی، ضریب فزاینده دارد یا خیر. با توجه به ویژگی‌های رمزریال، طراحی ما مشابه اسکناس و مسکوک است و به‌گونه‌ای است که اگر رمزریالی منتشر می‌شود، فرایند انتشار آن مشابه اسکناس است و فرایندهای مربوط به هیات نظارت و زیرکلید بودن آن را طی می‌کند تا وارد چرخه انتشار شود؛ یعنی از زمانی که issue؟؟ (دقیقه ۳۱:۲۵) می‌شود تا هنگامی که منتشر شود و در اختیار بانک قرار ‌گیرد (چون ناظر بر مقررات نشر و توزیع اسکناس است و خود اسکناس هم فول‌ریزرو (دقیقه ۳۱:۳۵) است)، در قانون پولی و بانکی ما نیز وجود دارد. زمانی که قرار است میزان مشخصی اسکناس منتشر شود، مابه‌ازای آن موظفیم تحت‌نظر هیات نظارت بر اندوخته اسکناس، منابعی را از محل منابعی که در قانون پولی بانکی آمده مانند طلا، فلزات گرانبها، دارایی‌های ارزی وغیره به هیات نظارت معرفی کنیم تا اجازه انتشار داده شود، بنابراین ضریب فزاینده ماهیت رمزریال، یک است و ضریب فزاینده پولی درباره آن متصور نیستیم اما دغدغه موجود که در اظهارات آقای فائزی هم وجود دارد، این است که زمانی که قرار است رمزریال منتشر شود و در اختیار بانک قرار گیرد، می‌تواند محل مخاطره شود؛ یعنی هرچه بگوییم بانک قرار است رمزریال بگیرد، مانند گرفتن اسکناس است، بنابراین یا باید مابه‌ازای آن اسکناس امحایی تحویل بدهد تا معادل آن رمزریال دریافت کند و یا باید حساب را نزد بانک مرکزی، مثبت کند تا بانک مرکزی از آن حساب، برداشت کند و رمزریال در اختیار بانک قرار دهد. چنانچه بانک این کار را انجام دهد و رمزریال دریافت کند، چون از میزان بخشی از دارایی‌اش که درگیر حوزه‌های پرداخت دیگر بوده، استفاده کرده، ممکن است نقدینگی میان روز با کسری مواجه شود، به بازار بین بانکی فشار بیاورد و منجر به اضافه برداشت بانک وغیره شود. این موضوع، تاثیرات جانبی و مخاطره جنبی است که همین الان هم می‌تواند اتفاق بیفتد. قطعا باید به آن پرداخت اما ابزار سیاست‌گذاری خاص خود را دارد و در جای خودش هم دقیق، روشن و شفاف است، روی آن نظارت می‌شود و سیاست کنترلی دارد. همین الان، اضافه برداشت و نیز عملیات سیاست پولی OMO که در بانک مرکزی اجرا کردیم، می‌تواند این مخاطره جانبی را کمرنگ‌تر کند؛ یعنی این مخاطره جانبی ناشی از تقاضای بانک‌ها که مابه‌ازای آن حاضرند تحت هر شرایطی رمزریال بگیرند ولو به این قیمت که در نقدینگی پایان روز، دچار مشکل و منجر به اضافه برداشت و نظایر آن شوند. این‌ها سناریو خاصی است و باید ببینیم به آن فضا می‌رسیم یا خیر. نکته خوبی که آقای دکتر فائزی اشاره کردند این است که اصلا انگیزه بانک برای انجام این کار چیست؟ این نکته، کاملا درست است. بنده از زاویه دید دیگری به این موضوع می‌پردازم. از نظر اقتصادی، برای بانک، ارایه‌ رمزپول به مشتری اصلا جذابیت ندارد؛ یعنی اگر یک موسسه مالی اعتباری باشیم و حواس‌مان باشد، هرچند روز‌به‌روز مشتریان به ما می‌گویند رمزریال بدهید و ما هم خوشحالیم که بخشی از مشتریان‌مان را راضی نگه‌می‌داریم اما در واقع از سپرده‌هایی که مشتری نزد ما دارد، کم می‌کنیم و مابه‌ازای آن رمزریال به وی می‌دهیم، چون تعهد بانک مرکزی است و ما قدرت خلق اعتبار روی رمزریال نداریم. حالا چرا بانک باید این کار را انجام دهد؟ این موضوع به چشم‌اندازی برمی‌‌گردد که وظیفه داریم بانک‌ها را آگاه کنیم چون بانک، یک‌سری فرصت‌های جدیدی پیش‌روی خود دارد. در فضای اقتصاد دیجیتال، بانک، اجازه پیدا می‌کند، قرارداد هوشمند داشته باشد و روی بیزینس‌مدل‌های جدید در فضای بانکداری فکر کند و نگران این موضوع نباشد که مدل کلاسیک بانکداری را به تدریج از دست می‌دهد چون سپرده‌های بانک، تبدیل به منابعی از جنس بانک مرکزی می‌شود و دستاورد ارزشمندتر اینکه می‌تواند زیست‌بوم اقتصاد دیجیتال را در فضاها و مدل‌های کسب‌وکاری مختلف طراحی و توزیع کند و درآمدها و انتفاع خاص خود را از فضای اقتصاد دیجیتال داشته باشد. اینجا ماموریت اصلی ماست که باید کمک کنیم بانک‌ها نسبت به این موضوع آگاهانه تصمیم بگیرند.

• در حوزه رمزریال صحبت از این است که نه جهان‌شمول است و نه قرار است سودی به آن تعلق گیرد. با این وضعیت که برای آن ترسیم شده، اصلا مردم نسبت به این ابزار جدید مالی اعتماد می‌کنند؟

فائزی: با توجه به صحبت‌های آقای یکتا مبنی بر اینکه در نقد به رمزریال، الان هم این مشکل وجود دارد که بانک مرکزی به ازای آن می‌تواند پول، امحا کند و بانک‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند، مساله اساسی دیگر هم وجود دارد. اگر قرار باشد بانک مرکزی، نرخ تورم را در چهار یا پنج درصد یا ۱۰ درصد نگه‌دارد، آیا می‌تواند این کار را اانجام دهد؟ به هیچ‌وجه. چون بخش اعظم تورم و خلق نقدینگی، توسط بانک‌های تجاری انجام می‌شود. پول پرقدرت بانک مرکزی، کنترل‌شده هست اما مکانیسم بانکداری اندوخته کسری و مکانیسم سیستم بانکی به‌خصوص در کشور ما، طوری است که بانک مرکزی نمی‌تواند با ابزار پول متعارف، نرخ تورم را کنترل کند. بنابراین ما می‌توانیم از این موضوع به عنوان یک نقطه عطف استفاده کنیم که از این مکانیسم استفاده کنیم تا جلوی خلق نقدینگی را بگیریم. درباره اعتماد باید گفت پذیرش و مقبولیت عمومی از مهم‌ترین چالش‌های CBDC است؛ به‌خصوص در کشورهایی مانند ایران که نرخ تورم بالایی داریم و روند کاهش ارزش پول در کشور، نزولی و برخی مواقع، بسیار نزولی است. اعتماد به دو گونه قابل تفسیر است: یکی تراستtrust) ) است و دیگریtrust) ??? دقیقه ۳۹:۵۰). تراست می‌گوید می‌توان اعتماد کرد اما ممکن است از سر اجبار، ریسک یا غیره باشد مانند پول متعارف که نه تنها در کشور ما، بلکه در همه دنیا، به ناچار به آن پول اعتماد می‌کنند؛ یعنی تراست در اثر اجرا، دستور و انحصار حاکمیتی انجام می‌شود. این تراست یا اعتماد به این دلیل انجام شده که ابزار یا پول دیگری نمی‌تواند خلق شود و پول بخش خصوصی وجود ندارد اما در مورد رمزریال و CBDC اصلا نمی‌توانیم این‌گونه فکر کنیم بلکه CBDCها به جای trust باید trust ??? داشته باشند؛ یعنی باید ویژگی‌های قابل اعتماد ایجاد کنند چون قرار است ما در یک بازار رقابتی فعالیت کنیم. کشور ما یا هر کشور دیگر، باید در کنار رمزارزهای دیگر، یک CBDC داشته باشد. این، واقعیتی است که اتفاق خواهد افتاد. شاید در مدت کوتاه گفته شود فقط CBDC ما قابل پذیرش و بقیه غیرقانونی است ولی در بلندمدت این اتفاق نخواهد افتاد؛ همان‌طور که در دهه گذشته رخ نداد و اگر می‌توانست اتفاق بیفتد، تا حالا اتفاق افتاده بود. بنابراین ما باید آن ویژگی‌های قابل اعتماد را در CBDCها ایجاد کنیم. مثلا اگر کیف پول را راه‌اندازی کردیم، آیا همه رمزارزها می‌توانند در آن ذخیره شوند؟ اگر کیف پول با تعامل‌پذیری بالا درست کردیم، بنابراین رمزریال ما این ویژگی را داشته باشد. اولین ویژگی CBDC، حفظ ارزش است. کشورهای انگشت‌شمار که CBDC را راه‌اندازی کردند، عموما دارای پول قوی و ثبات ارزش بودند. اینکه کشور ما با تورم مزمن، بتواند این ویژگی قابل اعتماد را ایجاد کند، بسیار مهم است. دومین ویژگی، تعامل‌پذیری با سایر رمزارزها یا حداقل سایر CBDCهاست. اینکه ما آن را جهان‌شمول نکنیم و فقط داخلی بدانیم، آیا این عدم ارتباط، یک امتیاز منفی برای جلب اعتماد نیست؟ سومین ویژگی، مشمولیت نرخ بهره است. اگر بانک مرکزی تصمیم بگیرد، به آن بهره تعلق نگیرد، مردم از آن استفاده می‌کنند؟ اصلا چرا باید آن را ذخیره کنند؟ چهارمین ویژگی، حفظ حریم خصوصی و بحث کیف پول است که بسیار بسیار مهم است. این‌ها همگی جعبه سیاه است و چون پاسخ آن را نمی‌دانیم، همگی را به عنوان سوال مطرح می‌کنیم. آیا بانک مرکزی، از کیف پول self ??? (دقیقه ۴۳:۳۸) استفاده می‌کند یا قرار است کیف پولی ایجاد کند که رمزهای خصوصی به صورت متمرکز در آن ذخیره شود؟ این کار، با غیرمتمرکز بودن منافات دارد. آیا بانک مرکزی قرار است گزینه امکان پایش یعنی بررسی تراکنش‌ها را در کیف پول به عنوان آپشن بگذارد و اصلا آیا این آپشن را قرار داده است؟ مثلا آیا بانک مرکزی حق دارد تراکنش‌های بنده را با این عنوان که بهره‌بردار یا استفاده‌کننده از کیف پول هستم، کنترل کند و موردبررسی قرار دهد؟ آیا چنین سیاستی دارد؟ این، بحث حریم خصوصی است. تا زمانی که دو سیستم داشته باشیم؛ یعنی یک پول فیات داشته باشیم و همان‌طور که در ابتدای برنامه گفته شد، بانک مرکزی تصمیم دارد از این پول، به عنوان یکی از ابزارها استفاده کند، هم با ابزارهای خودمان رقابت ایجاد کرده‌ایم و هم با سایر کریپتوکارنسی‌ها. ویژگی‌های دیگری مانند امنیت نیز مطرح است که مباحث و منازعات فنی خود را دارد. همچنین مباحث فنی مربوط به قابلیت دسترس‌پذیری، انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری دارد که باید لحاظ شود. واقعیت این است که ما الان در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم. نباید فکر کنیم رمزریال شبیه همین پول است و هر مشکلی عنوان کنیم، گفته شود الان هم این مشکل وجود دارد. ما در یک نقطه عطف تاریخی قرار داریم و پیاده‌سازی یک رمزریال خوب می‌تواند تا حدودی حافظ ارزش ریال ما هم باشد که خیلی با آن مشکل داریم و پیاده‌سازی یک رمزریال نامناسب، می‌تواند پول ملی را که در وضعیت مناسبی قرار ندارد و آینده خوبی برای آن متصور نیستیم، با خطر شدید مواجه کند. نکته خوب این است که عموما در حوزه اعتماد، مردم به دولت‌ها نسبت به بخش خصوصی، بیشتر اعتماد دارند و از نظر جایگاه حقوقی دولت‌ها دست بالاتری دارند. به نظرم با یک‌سری تغییرات ساختاری و فنی، می‌توانیم در این برهه از زمان، یک رمزریال خیلی قوی ایجاد کنیم.

• جناب دکتر فائزی سوالاتی را مطرح کردند، قبل از اینکه سوال بعدی را از جنابعالی بپرسم، برای شفافیت بیشتر موضوع، لطفا ابتدا به سوالات ایشان پاسخ دهید.

یکتا: آقای دکتر فائزی نکات مهمی را مطرح کردند. البته برخی از این نکات، نگران‌کننده بود! نگرانی‌ از این جهت است که آیا انتظار داریم با انتشار رمزریال، مشکل تورم را حل کنیم؟ هدف‌گذاری بانک مرکزی، این موضوع نبوده است. ضمن اینکه بنده هم در ادبیات موضوع پول دیجیتال بانک مرکزی، هنوز با این رویکرد مواجه نشدم که یک بانک مرکزی، سیستم پرداخت و نظام پولی مبتنی بر DLT طراحی کند و برای آن قدرتی از نظر سهم انتشار پیش‌بینی کند که بر میزان پولی که الان به صورت عمومی در اقتصاد وجود دارد، تسلط پیدا کرده و به تدریج سلطه کامل ایجاد کند. این‌ها در فضای ادبیات موضوع، ابهامات را بیشتر می‌کند. فضای CBDC بسیار گسترده است. در همه‌جای دنیا که این موضوع در حال بررسی است، این نکته وجود دارد که چطور این فضای بسیار گسترده که می‌تواند در آن خرده‌فروشی و عمده‌فروشی تعریف شود و ناشر، بانک مرکزی باشد یا تحت شرایط خاص، قدرت انتشار را در فضای انتزاعی، فارغ از فضای عملیاتی، در اختیار موسسات پولی قرار دهد. در فضایی که می‌توان با نرخ بهره به عنوان مشوق برخورد کرد یا با کارمزد آن، تغییراتی داد، اینکه چطور روی سیستم پولی، به کار گرفته شود، علامت سوالی است که همه بانک‌های مرکزی در حال بررسی آن هستند. هدف این بوده یک امکان کوچک در کنار اقتصاد قرار گیرد و به تدریج بزرگ شود نه اینکه چون همه‌چیز آن در دست خودمان است، یک امکان بزرگ، روی اقتصاد سوار کنیم. این نکته را فراموش نکنیم آنجایی که ما درباره CBDC صحبت می‌کنیم که با پشتوانه منتشر می‌شود و قرار است ضریب فزاینده آن یک باشد، این امر، به معنای بازگشت به سیستم فول‌ریزرو (دقیقه ۵۰:۱۱) است. اگر قرار است روی این مختصات فول‌ریزرو شویم و روی ریتیل کار کنیم، به جای اکانت‌محور، توکن‌محور باشیم، این موضوع در تعارض با تفکر جایگزینی کل فضای پولی است. این امر به معنای بدون بانک بودن اقتصاد است زیرا با این روش، قرار است همه تعهدات بانک‌ها جابه‌جا شود. در این اقتصاد، معلوم است که تورم نداریم و همه‌چیز، فول‌ریزرو است و در این فضا، قدرت خلق پول هم وجود ندارد. آن موقع بحث اعتبار و تسهیلات و قدرتی که فضای وام‌دهی می‌تواند در اقتصاد ایجاد کند، نخواهیم داشت. بنده قصد ندارم چندان وارد این قسمت شوم بلکه تلاش می‌کنم برخی نکاتی که آقای دکتر فائزی فرمودند، پاسخ دهم. تراست یا اعتماد، موضوع بسیار مهمی است و بنده هم با شما موافقم. در همه اقتصادها وقتی با شرایط تورمی مواجه می‌شویم، حجم پول در جیب مردم کم می‌شود و مردم، وجوه نقد نگه نمی‌دارند و تمایل دارند پول را در حسابی نگه دارند تا میزانی سود بانکی بگیرند و بخشی از تورم را جبران کنند. در این حالت، مشوق برای ما که در شرایط تورمی هستیم، چیست؟ ما هم به راحتی می‌توانیم زیست‌بومی طراحی کنیم چون در همین شرایط تقاضا برای پول و تسهیلات، بسیار بالا می‌رود و برعکس فضای غیرتورمی که هیچ انگیزه‌ای برای دریافت تسهیلات وجود ندارد، در فضای تورمی، اشتیاق برای گرفتن تسهیلات وجود دارد و می‌توان به راحتی بخشی از تسهیلات را بر اساس هدف‌گذاری و زیست‌بوم طراحی‌شده با رمزریال اعطا کرد. بنابراین موضوع مشوق ایجاد کردن برطرف می‌شود اما مهم‌تر از ایجاد مشوق، این است که زیست‌بوم طراحی کنیم. ما در این فاز قرار داریم و از نظرات بانک‌ها در این زمینه استفاده خواهیم کرد. ما در حال طراحی یک زیست‌بوم کوچک هستیم که در آن، فضای کسانی که تمایل دارند رمزریال داشته باشند، مکانیسم‌های آن را پیش‌بینی می‌کنیم و هم بررسی اینکه پس از خرج کردن، قرار است چطور گردش کند، چگونه دست به دست شود و چه کسب‌وکارهایی در فاز اول، پایلوت شوند تا از مقیاس کنترلی خارج نشوند. ما نگرانی بابت تراست یا اعتماد نداریم چون ابزارهای دیگر را داریم. هدف‌گذاری ما ریتیل است و این رمزپول قرار است در پرداخت‌های خرد کمک کند چون بیشتر خلأها را در همین حوزه داریم و بیشترین هزینه‌ای که به شبکه پرداخت تحمیل می‌شود، همین پرداخت‌های ریزمقدار است. وقتی این موضوع عملیاتی شده و مورداستفاده قرار گیرد، چناچه زیست‌بوم آن به درستی طراحی شود، نگران به‌کارگیری آن نیستیم. در صورت مواجهه با ملاحظاتی با عدم اقبال عمومی یا موضوعی که مشوق لازم را از سوی مردم نداشته باشد، ابزارهای دیگری داریم که روی نظام‌های پرداخت دیگر، چه نظام پرداخت کارتی یا خریدهای ریزمقدار، این‌ها می‌تواند با آن ابزارها، مباحث کارمزدی و موارد دیگر، محرک استفاده از این زیست‌بوم شود کمااینکه وقتی به این اکوسیستم برمی‌گردیم و آن را با فضای پرداخت به‌خصوص در حوزه خریدها در کشور مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم مشوق لازم قطعا سمت پذیرندگان وجود خواهد داشت. یکی از ملاحظات موردتاکید بنده در CBDC و رمزریال، تهاتر و تسویه، آنی است و درگیر تسویه بین‌بانکی و تاخیر زمانی نیستیم. هرجا این رمزریال به عنوان ابزار پرداخت استفاده شده و در خرید استفاده شود، پذیرنده بلافاصله وجوهات را دریافت می‌کند و می‌تواند از آن استفاده کند. این موضوع، مشوق قدرتمندی برای مرچندها و پذیرنده‌هاست. درباره اینکه کیف پول به صورت متمرکز ذخیره می‌شود یا خیر، باید عرض کنم درست است که ما درباره DLT و ادبیات توزیع‌شدگی صحبت می‌کنیم اما یادمان باشد اگر CBDC مبتنی بر DLT، طراحی و پیاده‌سازی شده باشد (در دنیا کشورهایی داریم که CBDC آنها مبتنی بر DLT طراحی نشده و بر اساس فناوری‌های دیگر است) با توجه به نیازمندی‌های بانک‌های مرکزی و آنچه ما دیده‌ایم و خود ما هم الزاماتی داریم، باید قطعا از شبکه‌های private و permission هر دو استفاده کنیم. همین دو پارامتر به این معناست که هرچند عنوان آن، توزیع‌شده است اما توزیع‌شدگی طراحی‌شده به نوعی متمرکز است. نباید فراموش کنیم ما بر اساس مقتضیات قانونی خودمان، رمزریال منتشر می‌کنیم. در اینجا، دو رهیافت وجود دارد: یکی اینکه چه چیز ایده‌آل و ذاتی اقتصاد ما در بلندمدت است و همه قوانین و مقررات موجود را با همدیگر تغییر دهیم. دومین رهیافت اینکه با مقیاس کوچک هدف‌گذاری کنیم تا ببینیم بر اساس بضاعت قانونی و مقرراتی چگونه می‌توانیم گام به گام آن را جلو ببریم. اگر قرار بود بر اساس رویکرد اول پیش برویم تا ۱۰ سال دیگر هم نمی‌توانستیم CBDC داشته باشیم چون درست است که یک CBDC طراحی می‌کنیم که cashilke؟؟ (دقیقه ۵۶:۵۸) است و قرار است مشابه اسکناس کار کند و باید تا حدودی anonymity؟؟ (دقیقه ۵۷:۰۵) داشته باشد اما ما اجازه آن را نداریم. آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ قانون مبارزه با پولشویی می‌گوید همه تراکنش‌ها باید با احراز هویت کامل باشد. بنابراین این موارد را هم باید لحاظ کنیم. یک رویکرد این است که تمام قوانین پولشویی و آیین‌نامه‌های اجرایی آن را تغییر دهیم و سپس متناسب با آن، CBDC طراحی کنیم و رویکرد دیگر این است که CBDC را متناسب با وضع موجود، مقررات و مقتضیات، هدف‌گذاری کنیم و سپس در طول زمان، فاینتیون؟؟ (دقیقه ۵۷:۳۸) کنیم. البته روی این ملاحظه‌ای که عرض کردم، سعی کردم سوال حریم خصوصی دکتر فائزی را هم پاسخ دهم. همچنین این نکته را هم مطرح کنم که تقریبا دوسه هفته قبل، white paper از طرف فدرال رزرو منتشر شد که اگر روزی قرار باشد فدرال رزرو، CBDC منتشر کند، با چه تنظیماتی خواهد بود. اتفاقا جالب است که در همان داکیومنت هم قید شده، آنها هم در حوزه ریتیل هدف‌گذاری خواهند کرد. اگر قرار باشد در این حوزه، هدف‌گذاری کنند، چنانچه کارکرد فول‌ریزرو مشابه cash باشد ولی در همان cashilke؟؟ بودنِ CBDC، پول دیجیتال بانک مرکزی را anonymous؟؟ نخواهند داشت و CBDC را با احراز هویت، ارایه‌ خواهند کرد. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که تقرییا همه حاکمیت‌ها، دولت‌ها و اقتصادها، این دغدغه را دارند که اگر یک نظام پولی ایجاد می‌شود، درست است که قبلا اسکناسی وجود داشته، گمنام بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفته اما الزامی نیست برای اینکه آن کارکرد را عملیاتی کنیم، پول دیجیتال دست مردم بدهیم بلکه ما نیازمندی‌های مقرراتی و قانونی و نگرانی‌هایی داریم که ما‌به‌ازای آن می‌خواهیم احراز هویت را روی آن سیستم اضافه کنیم. بنده وقتی آن white paper را ملاحظه کردم، بخش زیادی از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایم برطرف شد چون ما در فضای جدیدی پیش می‌رویم و سعی می‌کنیم این موضوع را در ادبیات کلاسیک عملیاتی ‌کنیم. بسیاری از بانک‌های مرکزی، خست خاصی در ارایه‌ اطلاعات ندارند و نمی‌گویند چه‌کار می‌کنند! همین الان، چین که فاز پایلوت را شروع کرده و آن را گسترده‌تر می‌کند، یک کلمه درباره اطلاعات فنی، پلتفرم‌ها، زیرساخت و حتی اینکه تاکید کرده باشد ECNY؟؟ (دقیقه ۵۹:۴۳) یا یوآن دیجیتال را مبتنی بر DLT منتشر کرده یا خیر، اطلاعاتی پیدا نمی‌کنید. ما به طرق مختلف سعی کردیم با بانک مرکزی چین تماس بگیریم. چون خست ارایه‌ اطلاعات وجود دارد، دریافت مستنداتی از جوامع عمومی می‌تواند تا حدودی این سیگنال را به ما بدهد که مسیر طی‌شده، چندان از فضای صحیح و درستی که بانک‌های مرکزی سپری می‌کنند، دور نیست.

• آقای دکتر! در بحث احراز هویت، شما قرار است آن را با STK؟؟ MADPAD (دقیقه ۱:۰۰:۲۵) یا API، انجام دهید؟ آیا کسب‌وکارهای نوآور می‌توانند کیف پول شخص‌سازی‌شده، به کاربران خود ارایه‌ دهند یا اپلیکیشن واحد و منحصربه‌فرد برای افراد درنظر گرفته شده است؟

یکتا: درباره کیف پول، بانک‌ها بر اساس مشخصات فنی بانک مرکزی و ضوابط فنی توسعه کیف پول دیجیتال در حوزه رمزریال اجازه دارند و چون ممکن است در بدو امر، این کیف پول را نداشته باشند، بانک مرکزی نیز یک اپلیکیشن کیف پول متمرکز ارایه‌ خواهد کرد. اینکه از فضای فناوری‌های مالی وارد شوند، ما این امکان را داریم که این کار را به بانک تفویض کنیم؛ یعنی اگر کسب‌وکارهایی غیر از بانک‌ها، بخواهند در حوزه کیف پول ورود کنند، باید با محوریت و مسوولیت بانک‌، کیف پول را منتشر کنند. دلیلش این است که ما مانند لایه‌های گلبرگ گل، گام به گام پیش می‌رویم. مثال پیاز را ذکر نکردم! چون پیاز باید لایه‌لایه باز شود تا مغز آن را ببینیم. ما به تدریج جلو می‌رویم تا در هر گام بتوانیم مخاطرات را مدیریت کنیم. قطعا می‌توانیم در جایی این فضا را برای کسب‌وکارها هم باز کنیم اما اینکه در همان فاز اول، به این سطح از باز کردن زیرساخت برسیم، مخاطرات آن بسیار نگران‌کننده است. بر این اساس، شورا به ما این اجازه را داده تا فعلا بانک‌ها بتوانند کیف پول خود را توسعه دهند و ما هم موظفیم ابزارهای لازم را در اختیار آنها قرار دهیم. در بحث احراز هویت نیز آنجایی که بانک، ابزارهای کیف پول خود را توسعه می‌دهد، می‌تواند از مکانیسم‌های احراز هویت بر اساس زیرساخت‌های ما، مانند سامانه نهاب که مشتریان شبکه بانکی را احراز هویت می‌کند، استفاده کند.

• پس فعلا جایگاهی برای فین‌تک‌ها و کسب‌‌وکارهای نوآور دیده نشده است؟

یکتا: به‌طور مستقیم دیده نشده ولی به صورت غیرمستقیم از طریق بانک‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند.

• بحث تعامل‌پذیری و نهادهای پذیرنده رمزریال، مهم است. بالاخره در آینده نزدیک شما پول دیجیتال را منتشر می‌کنید ولی درباره اینکه یک مشتری نظام بانکی، چگونه می‌تواند آن را در اختیار بگیرد یا خرج کند، جایی صحبت نشده است. این موضوع، به چه شکل قرار است اتفاق بیفتد؟

یکتا: نکته این است که رمزریال متفاوت از سایر نظام‌های پرداخت ما نیست. وقتی در فضای کارتی صحبت می‌کنیم، یعنی اینکه باید مرچند باشد، ابزار پذیرش خاصی نیاز دارد و زیرساخت، تشکیلات و سازماندهی لازم دارد تا بر اساس آن بتوانیم فضای پذیرندگی را تعریف کنیم. در فضای رمزریال، با این موارد، مواجه نیستیم. در فضای رمزریال، همه کسانی که آن را در اختیار دارند، هم می‌توانند پذیرنده باشند و هم انتقال‌دهنده. در اینجا، این چالش مطرح می‌شود که چطور می‌توان مرچند را از یک کاربر عمومی تفکیک کرد. در این زمینه، الگوی رفتاری و میزان رمزریالی که می‌تواند از آن استفاده و دریافت کند، آن را تعریف می‌کند که مرچند است یا خیر. دغدغه بسیار جدی در این زمینه وجود داشت که ناظر به این مقررات، دو نوع کیف پول عادی و تجاری را مدنظر قرار دادیم. کیف پول عادی، در پذیرش و پرداخت، محدودیت‌هایی دارد اما کیف پول تجاری، در بحث، پذیرش، محدودیت‌های جدی ندارد و با آن، مشابه یک پذیرنده یا مرچند برخورد خواهد شد. موضوع این است که جایگاه این کیف پول‌ها در کنار سایر اجزای شبکه پرداخت یا همان بحث تعامل‌پذیری چیست؟ ما در این فضا با ابزارهای پرداخت یا کیف‌های الکترونیک که روی دیوایس‌های موبایل طراحی می‌شود، مواجهیم. این روش، ساده‌ترین شکل ابزارهای کیف پول است که امکان توسعه آن را در اختیار بانک‌ها قرار خواهیم داد. آنجایی که بانک از زیرساخت‌های خودش استفاده می‌کند و متناسب با APIهایی که ما در بانک مرکزی در اختیارش قرار می‌دهیم، کیف پول طراحی می‌کند و توسعه می‌دهد، می‌تواند آن را در کنار کیف پول دیگر بگذارد و در آن محیط، توسعه دهد. اگر قرار است کیف پول جدیدی طراحی و سایر امکانات و زیرساخت‌ها را نیز درگیر کند، بحث دیگری است. در اینجا بحث تبدیل‌پذیری مطرح است. تعامل‌پذیری جایی معنا پیدا می‌کند که بتوان تبدیل شدن رمزریال به بقیه شقوق پولی در کشور را تسهیل کرد. به‌طور مثال اگر کسی حسابی دارد که در آن وجوهاتی دارد، بتواند به راحتی از آن حساب برداشت و به رمزریال تبدیل کند و مابه‌ازای آن، کیف رمزریال خود را شارژ کند. همچنین اگر از طریق ابزار کارتی متصل به حساب خود قرار است برداشت کند، بتواند این کار را به سادگی انجام دهد. اینجاست که نقش بانک مشخص می‌شود و قرار است وقتی ما ابزار را در اختیارش قرار دادیم، همه این‌ها را در یک کیف پول یکپارچه داشته باشد یا اینکه با مکانیسم‌های متفاوتی آن را طراحی کند. همه اَشکال آن قابل اجراست. اینکه بخواهیم در جزییات اجرای آن ورود کنیم، در مرحله‌ای هستیم که در جلسات فنی و کسب‌وکاری با بانک‌ها می‌توانیم دقیق‌تر به آن بپردازیم.

• پس اگر قرار باشد به عنوان کاربر به صورت مستقیم خرید انجام دهم، در چارچوبی که شما اشاره کردید، خودش نیاز به ورود ندارد. درست است؟

یکتا: متوجه منظورتان نشدم. یعنی ورود بانک مرکزی، به چه شکل باشد؟

• مثلا من به عنوان کاربر قصد دارم رمزریال بگیرم. از خود بانک مرکزی می‌توانم مستقیما خرید انجام دهم یا کانال توزیع، فقط از طریق بانک‌هاست؟

یکتا: خیر. طبق قانون، بانک مرکزی اجازه خدمت‌دهی بانکی در حوزه بانکی، به مشتریانش ندارد، چه در حوزه افتتاح حساب و چه در حوزه تعامل با مشتریان بانکی. بر همین اساس توزیع رمزریال، صرفا از طریق شبکه بانکی است. اگر به عنوان مشتری، متقاضی رمزریال باشید و بانک شما هم امکان ارایه‌ و توزیع آن را دارد، اگر از شخص دیگری دریافت نکنید و واریز از طرف وی نباشد، تنها مسیر دریافت رمزریال، از طرف بانک‌ها خواهد بود.

• پس در کنار بانک‌ها، شخص به شخص هم قابل انتقال است؟

یکتا: بله. به صورت P2P هم می‌تواند مبادله شود.

• آقای پویا پوراعظم در گروه، دغدغه‌های زیادی در این خصوص دارند. لطفا نکات خود را مطرح بفرمایید.

پوراعظم: موضوعی که آقای دکتر یکتا درباره مدل نگهداری رمزریال توسط کاربران نهایی اشاره کردند، تا کنون بلک‌باکس بود. البته صحبت‌هایی از جای دیگر شنیده بودم اما فرمودند مدل متمرکز است. دلیلی هم عنوان شد مبنی بر اینکه CBDCها مبتنی بر شبکه‌های توزیع‌شده DLT خصوصی هستند و نودهای node؟؟ میزبان و آن طرف‌هایی که تراکنش‌ها را در شبکه تایید و نظارت می‌کنند، نودهای پابلیک نیستند و مشخصا بانک‌ها و خود بانک مرکزی است و به صورت یک شبکه خصوصی از منظر نوع پردازش تراکنش، ثبت تراکنش و تایید تراکنش عمل می‌کند. به‌طور منطقی بر اساس آنچه در قالب بسترهای توزیع‌شده مالی روی شبکه‌های بلاک‌چین و DLT می‌تواند اتفاق بیفتد، مانعی نخواهد بود که کیف پول نزد کاربران، یک کیف پول توزیع‌شده و غیرمتمرکز باشد؛ یعنی فردی که مقداری رمزریال دارد و مالک آن است، به تعبیر دوستان مانند اسکناس است. در حالی که اسکناس را می‌توان در جیب گذاشت و با آن پرداخت، تجارت یا هرکار دیگر انجام داد، در مدل غیرمتمرکز به این معناست که رمزریال فرد در نوعی از کیف پول که می‌تواند هر مدیایی مانند گوشی موبایل یا مانند آن باشد، به صورت توزیع‌شده در اختیار خود فرد است و آن را نگهداری و از آن استفاده می‌کند. این، یک آورده بزرگ برای شبکه‌های توزیع‌شده مالی و CBDC است که این کیف پول، غیرمتمرکز باشد و این آورده هم برای مشتریان خرد که قرار است از رمزریال استفاده کنند، جذاب است زیرا خیال فرد راحت است که به صورت مدل سپرده‌گذاری عمل نشده است. مدل متمرکز به این معناست که کلیدهای رمزنگاری کیف پول، باز هم در اختیار نهاد متمرکزی مانند بانک‌ها یا بانک مرکزی قرار می‌گیرد و عملا دارایی فرد که با فرمت توکن رمزریال شده، باز هم به‌گونه‌ای توسط فرد، سپرده می‌شود و یک نفر از طرف فرد، به عنوان نهاد طرف سوم، از آن حضانت می‌کند. هفته پیش آقای دکتر محرمیان در یک مصاحبه تلویزیونی به یک آورده اشاره کردند. برداشت بنده این بود کیف پول در CBDC رمزریال، غیرمتمرکز خواهد بود و حتی اگر یک موسسه مالی – اعتباری به هر دلیل بسته شود، دارایی فرد در اختیار خودش و مانند اسکناسی است که در جیب خودش است و فرد دیگری، این دارایی را برای وی نگه نمی‌دارد. به‌طور منطقی، وجود مدل‌های کیف پول توزیع‌شده، مانعی برای عدم نظارت بانک‌ها یا بانک مرکزی به منظور رصد، پایش، کنترل، تایید یا عدم تایید تراکنش نیست و می‌تواند سازوکارهای خودش را داشته باشد. وقتی شبکه، خصوصی است و نودهای میزبان، برای تایید تراکنش خصوصی هستند، همه نوع کنترل و نظارتی روی تراکنش می‌توانند داشته باشند. الان مدل‌های نوینی ظهور کرده‌اند که حضانت مشارکتی است؛ یعنی هم کاربری که مالک دارایی است و هم نهادهای طرف سوم و هم بانک‌ها، دارایی مشتری را نگهداری می‌کنند که این هم به معنای متمرکز شدن آن نیست بلکه نوعی ترکیب متمرکز بودن کیف پول و توزیع‌شده بودن آن است. این وضعیت، یک نقد جدی در زمینه نوع نگهداری دارایی رمزریال است، چون یکی از آورده‌های جذاب برای مشتری را از بین ‌می‌برد. نکته دوم درخصوص بازیگرانی است که می‌توانند در این اکوسیستم فعالیت کنند. به درستی اشاره شد به دلیل ملاحظات، بانک‌ها به عنوان میزبان‌های خصوصی شبکه permission؟؟ کار می‌کنند و کیف پول‌ها حتی اگر در مدل غیرمتمرکز باشد، امکان احراز هویت و KYC همچنان وجود دارد اما جذابیت این حوزه، برای فین‌تک‌ها و بهره‌برداری از قراردادهای هوشمند مطرح است و بعید می‌دانم جذابیت خاصی برای بانک‌ها داشته باشد. تا زمانی که این فضا باز نشود و فین‌تک‌ها و نهادهای نوآور، تحت یک اعتباربخشی و نظارت قادر نباشند در این زمینه مستقیما فعالیت کنند، بعید است استفاده از رمزریال فراگیر شود. امیدوارم در آینده این رویکرد موردتوجه قرار گیرد.

• با توجه به اینکه این پول، در اختیار بانک‌ها هم نیست و قرار است نقش واسط را در حوزه توزیع‌کنندگی داشته باشند، چنانچه بانک‌ها به این سمت نرفتند و کیف پولی را راه‌اندازی نکردند و از این موضوع استقبال نشد، با توجه به اینکه تسویه به صورت آنی است، چه باید کرد؟ در حال حاضر، رسوب منابع یکی از موضوعات جذاب بانک‌هاست که برای آن سر و دست می‌شکنند و با مدل‌های موجود، بالاتر از سود رسمی مصوب بانک مرکزی برای سپرده‌ها پرداخت می‌کنند و بازی‌های دیگری در حوزه پرداخت کشور مشاهده می‌شود. چنانچه این اتفاق توسط بانک‌ها نیفتد، چه باید کرد؟ آیا برنامه‌ای برای آن دارید؟ همچنین درباره اظهارات آقای پوراعظم، نکات خود را بفرمایید.

یکتا: برخی از این نکات، نیازمند ساعت‌ها صحبت است چون دغدغه ما هم بوده و به آن پرداخته‌ایم و نکات مهمی است. در بین صحبت‌های آقای پوراعظم، فکر می‌کنم در دو سه موضوع، تداخل پیش آمده که باید آن را دقیق‌تر باز کنیم و ببینیم چرا تصمیمات به این شکل، اتخاذ شده و تفکیک این موضوعات، بسیار مهم است. اجازه بدهید با این نکته آقای پوراعظم که اشاره کردند وقتی به سمت کیف پول متمرکز می‌رویم، در مقابل کیف پول غیرمتمرکز که خیال مشتری راحت است، دارایی‌اش دست خودش است و اینکه اگر موسسه مالی سقوط کند، چه اتفاقی می‌افتد، مخالفت کنم. این موضوع، کاملا متفاوت است. وقتی می‌گوییم CBDC ما از نوع تعهد بانک مرکزی است، در این زمینه، هر اتفاقی بیفتد، متمرکز یا غیرمتمرکز باشد یا دیتا با هر مکانیسمی نگهداری شود، تعهد این توکن با بانک مرکزی است و پشت آن بانکی وجود ندارد و متعهد بازپرداخت ارزش مالی این توکن، بانک مرکزی است و این دغدغه، حل شده است. باید این موضوع را برای مشتری شفاف کنیم که اساسا این دغدغه شکل نگیرد. درباره مکانیسمی که اشاره کردند، بنده از آن استقبال می‌کنم و حتما با آقای پوراعظم در جلسات کارگروه فنی در ارتباط خواهیم بود و از ایشان استفاده می‌کنیم. خاطرم هست درباره این موضوعات، در جلسات کمیسیون‌های تخصصی داخل بانک مرکزی یا حتی در کمیسیون فرعی شورای پول و اعتبار، به شدت بحث شد. هدف‌گذاری ما، در حوزه خرد است و طبیعتا ممکن است حجم تراکنش‌های قابل ملاحظه‌ای را در عملیاتی شدن کامل زیرساخت داشته باشیم. همچنین نحوه نگهداری اطلاعات، روی مکانیسم‌های کارکردی و پرفورمنس‌های مرتبط با موضوع، می‌تواند اثرگذار باشد، ناظر به این امر، این تصمیمات اتخاذ شده که می‌توان روی آن صحبت کرد. در زمینه فین‌تک در بحث قراردادهای هوشمند هم اشاره کردند که می‌پذیرم و قطعا نقش بسیار مهم و جدی برای فضای کسب‌وکار دارند و ما برای آنها بسترسازی می‌کنیم اما اینکه زیرساخت را با کمک شبکه بانکی به بلوغ برسانیم، مهم است چون همین الان شاهد هستیم ادبیات موضوع، هنوز در کل شبکه بانکی، به بلوغ نرسیده و اگر بخواهیم این موضوع را در فضای کسب‌وکار بسترسازی کنیم، دور از عدالت است، چون هنوز دانش این موضوع در کشور ما به صورت یکنواخت، توزیع نشده است. بنابراین چشم‌انداز ما این است که فاز اول توسعه قراردادهای هوشمند، صرفا از سمت بانک‌ها باشد که مرتبط با فضای کسب‌وکار خواهند بود و بر اساس تقاضای فضای کسب-وکار شکل گرفته و عملیاتی می‌شود و در فازهای توسعه آتی، در قالب چارچوب‌های اجرایی بانک مرکزی، فضای کسب‌وکار هم این امکان را خواهد داشت که از فرصت قراردادهای هوشمند استفاده کند، چون اگر غیر از این باشد، به هدف‌گذاری اصلی مدنظر بانک مرکزی نرسیده‌ایم. درباره نکته‌ای که شما درباره رسوب منابع اشاره کردید، باید عرض کنم آنجا که بانک از بانک مرکزی، رمزریال می‌گیرد و مابه‌ازای آن، منابع را می‌دهد، همان موقع خروج منابع از بانک اتفاق افتاده و رسوب منابع، تمام‌شده است. اگر فرض کنیم یک مشتری در شبکه بانکی عضو است و مقدار مشخصی، رمزریال دارد، حتی اگر رمزریال را از بانک خودش گرفته، این رمزریال، دارایی‌ تحت کنترل و تحت مالکیت و جزء منابع بانک نیست که بتواند روی آن حساب، خلق اعتبار انجام دهد. وقتی شما در حساب‌تان نزد بانک وجوهاتی دارید، اعتبار این پول، دست شماست اما خود پول، نزد بانک است و هر کار بخواهد با آن انجام می‌دهد اما درباره رمزریال این‌گونه نیست، چون مابه‌ازای رمزریالی که در اختیار شما گذاشته، قبل از آن، پولش را به بانک مرکزی داده و تمام‌شده و منابع، از آن بانک خارج شده است. همان لحظه‌ای که از بانک مرکزی، رمزریال گرفته، دقیقا مانند همان روزی است که اسکناس می‌گیرد، بنابراین پولش را داده و بانک مرکزی، پول را گرفته است، بنابراین رسوب منابع، دیگر اتفاق نمی‌افتد. در اینجا، این چالش مطرح می‌شود که چرا بانک باید این کار را انجام دهد؟ شما نگران این موضوع نباشید آقای افتاده! بالاخره ما یک‌سری ابزارهایی داریم که می‌توانیم به بانک بگوییم مشارکت کند و بانک هم در مباحث رقابتی در بازار مشوق‌هایی دارد. برخی اوقات بانک‌‌ها حاضرند شهادت‌طلبانه از محل منابع خود هزینه کنند تا در برخی بازارهای خدمات در کشور، پیشرو باشند. مهم‌تر از همه اینها، این است که این بلوغ در بانک‌ها ایجاد شود که در فضای قراردادهای هوشمند ورود کنند و بیزینس‌مدل‌ها و فضای کسب‌وکاری طراحی کنند و با اشتیاق به آن، این ورود را داشته باشند. قسمت سالم آن، همین است. اگر نتوانیم به این سمت حرکت کنیم، اتفاقاتی می‌افتد که باید فضای نظارتی‌مان را تشدید کنیم.

• بحث کارمزدی در این مدل از سمت بانک مرکزی به بانک یا بانک‌ها با همدیگر یا بانک‌ها بین مشتری قرار است درنظر گرفته شود؟

یکتا: این جنس پول، پول بانک مرکزی است. اگر مشابه اسکناس درنظر بگیریم، اسکناس نیز نه تبدیل‌پذیری‌اش کارمزد دارد و نه نگهداری یا دادن آن به کسی. مادامی که از بانک‌تان اسکناس می‌گیرید، کسی برای تبدیل سپرده به اسکناس، اجازه گرفتن کارمزد ندارد. بنابراین در اینجا، در حوزه تبدیل‌پذیری، متصور نیستیم که کارمزدی را تنظیم کنیم اما روی خدمات ارزش افزوده متعددی که می‌تواند در این فضا اتفاق بیفتد، مدل‌های متعدد کارمزدی، مطرح است. در این زمینه، کارگروه‌های متعددی طراحی شده که الان در حال استخراج شرح وظایف آن هستیم. یکی از کارگروه‌ها، کارگروه کسب‌وکاری است که قطعا موضوع کارمزد در آن، مهم است و با نظر بانک‌ها به آن خواهیم پرداخت، چون نظر تخصصی بانک‌ها بسیار مهم است. باید ببینیم به این جمع‌بندی ‌می‌رسیم که در حوزه ارزش‌ افزوده‌های متعدد در این فضا، کارمزد بگیریم یا خیر. این موضوع، امکان‌پذیر است و ما هم متصور هستیم ولی نظر شبکه بانکی، بسیار مهم است.

• در زمینه مدل‌های ارزش افزوده، مشخصا چیزی استخراج نشده است؟

یکتا: مشخصا خیر. البته شما پیش‌دستی کردید و خیلی زود به این موضوع پرداختید اما واقعیت این است که ما در بانک مرکزی، تا به امروز، روی یکی دو موضوع مشخص، متمرکز بودیم: اول مباحث قانونی و مقرراتی و نیازمندی‌هایی که باید در فضای تنظیمی وارد آن شویم و مجوز را از شورای پول و اعتبار کسب کنیم. دوم تمرکز بر مباحث فنی. مباحثی مانند کارمزد، خدمات ارزش افزوده، در لایه‌های بعد از اینهاست. هنوز از نهایی شدن این تصمیم، یک ماه نمی‌گذرد. در همین فضای تصمیم‌گیری، بارها مختصات آنچه مدنظر بود، تغییرات قابل ملاحظه‌ای داشت و تا زمانی که این موضوع، نهایی نشود و مجوز آن ارایه‌ نشود، تمام پارامترها و تنظیمات بعدی، با تغییرات گسترده مواجه خواهد شد. ما هنوز به این فضا وارد نشده‌ایم و یکی از ماموریت‌های اصلی‌مان این است که بانک‌ها را با جزییات این موضوع، درگیر و از نظرات این عزیزان هم استفاده کنیم.

• متاسفانه ما در نظام بانکی به رایگان سرویس دادن عادت کرده‌ایم. به همین دلیل، از این حیث، این موضوع را عرض کردم که موضوع مهمی است و هم سمت بانک‌ها و هم سمت مردم، جزییات بیشتر آن، قبل از اینکه این سرویس به‌طور رسمی، وارد حوزه نظام بانکی شود، درباره آن صحبت‌های بیشتری داشته باشیم. حالا منتظر می‌مانیم جلسات شما با بانک‌ها پیش برود تا تعیین تکلیف شود. آقای دکتر فائزی! یکی از موضوعات مهم که می‌توان از آن به عنوان ریسک رمزریال یاد کرد، ریسک یکپارچگی سیستم و خطرات استفاده دو سیستم پولی، به‌طور همزمان در کشور است. نظر جنابعالی در زمینه این مخاطرات چیست؟

فائزی: قبل از پاسخ به این سوال، دو نکته را عرض کنم. لزوما ناشناس بودن به معنای حریم خصوصی نیست؛ یعنی می-توانیم با هویت‌سنجی به عنوان کاربر بپذیریم و کیف پول بدهیم اما حریم خصوصی را با توجه به self ?? بودن (۱:۱۹:۰۶) خود کیف پول رعایت کنیم. معمولا بسیاری می‌گویند حریم خصوصی به عنوان ناشناس بودن است در حالی که مثلا بنده به عنوان یک بهره‌بردار یک کیف پول می‌گیرم و همه می‌دانند در این شبکه کار می‌کنم اما کسی نمی‌داند در کیف پول من چقدر است و به تراکنش‌های من دسترسی ندارد. اگر قرار باشد رمزریالی درست کنیم که شبیه اسکناس باشد، باید همین اتفاق بیفتد و اگر این اتفاق نیفتد، همان حساب بانکی می‌شود. ضمن اینکه به قول آقای دکتر یکتا، دانش در این زمینه خیلی کم است. این موضوع، از سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ شروع شده و بانک جهانی یا موسسات پولی و مالی جهانی، دقیقا استانداردها را مشخص نکرده‌اند و بر اساس شرایط پولی هر کشور، ممکن است متفاوت باشد. در همین زمینه، مطالعاتی هم انجام شده است. مثلا مجمع جهانی اقتصاد، یک‌سری استانداردهایی را مطرح کرده است. البته نمی‌توان گفت استانداردهای کامل ولی بالاخره در مطالعاتش از کشورهایی که آن را پیاده‌سازی کرده‌اند، استفاده کرده و حداقل‌هایی را برای CBDCها، درنظر گرفته است. حداقل می‌توانیم بگوییم اهداف خاص و ضروری‌ای که برای CBDCها درنظر می‌گیرند، چیست. اگر در همین زمینه نیز به توافق برسیم، روی بسیاری از عملکردهای‌مان نیز می‌توانیم به توافق برسیم. تعدادی از اهداف خاص که مجمع جهانی اقتصاد در آخرین مستند عنوان کرده، عبارتند از: دسترسی مستمر به پول بانک مرکزی، شمول مالی که ماجراهای زیادی دارد، کارآیی سیستم پرداخت داخلی و خارجی که همان بحث تعامل‌پذیری است، امنیت سیستم پرداخت و انعطاف‌پذیری، کاهش ریسک مربوط به جایگزینی سایر رمزارزها، بهبود پرداخت، رقابت سسیستم بانکی و اجرای سیاست پولی که یکی از آنها، نقل و انتقال مالی افراد است. ما از این تعداد اندک اهداف و ضروری‌ترین آنها، به سمتی می‌رویم که فقط به نقل و انتقال مالی افراد و دسترسی مستمر به پول بانک مرکزی فکر می‌کنیم. چرا فقط به فضای حال باید فکر کنیم؟ آیا همیشه همین فضا وجود دارد؟ شاید یک سال دیگر، کریپتوکارنسی‌ها، آنقدر توسعه پیدا کنند که واقعا در مقابل پول‌های ملی در جهان قرار گیرند، بنابراین ما باید به جلوتر هم فکر کنیم. اینکه فقط به دسترسی مستمر به پول بانک مرکزی و نقل و انتقال مالی افراد فکر کنیم، هیچ آورده‌ای نداشته‌ایم. درباره سوال شما مبنی بر دو سیستم پولی همزمان، بنده به صورت کوتاه‌مدت و در فضای حال به آن فکر نمی‌کنم و حداقل آن را در بازه ۵ یا ۱۰ ساله درنظر می‌گیرم و با توجه به توسعه رمزارزها و ابزارهای پرداخت، نگاه بنده به این موضوع، منفی‌تر است. باید ببینیم الان چه وضعیتی داریم. در وضعیت کنونی، رمزریال ما کارآیی زیادی دارد و می‌تواند برای آینده هم مفید باشد. تصور کنیم قرار است بعد از دو سه سال دیگر، رمزریالی در کشور راه‌اندازی کنیم که یک سیستم یکپارچه باشد. این دغدغه‌ها در کل دنیاست نه فقط درباره رمزریال. باید از لحاظ توان عملیاتی و مقیاس‌پذیری قوی باشد. در این میان، مباحث مخابرات و شبکه‌های مخابراتی و سامانه‌های جانبی را خواهیم داشت و یک اختلال کوچک می‌تواند ریسک بسیار بالایی داشته باشد. بنابراین همان‌طور که اشاره کردند بسیاری از کشورها، از سیستم دولایه یا غیرمستقیم استفاده می‌کنند مانند همین کاری که بانک مرکزی انجام می‌دهد. همچنین بسیاری از کشورها مانند بانک مرکزی ما، می‌گویند ابزارهای دیگر مانند پول و اسکناس، کارت‌ها و حساب‌های بانکی را هم داریم و چیز دیگری هم در کنار آن می‌گذاریم. این‌ها همه در مقابل تمرکزگرایی است و می‌تواند با ریسک بالا نباشد اما این راه‌حل‌ها، ویژگی غیرمتمرکز بودن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یکی از راه‌حل‌ها معمولا این است که سایر روش‌های پرداخت هم از آن استفاده می‌کنند و سیستم بانکی و کارت‌ها هم سرجای خودش است. در این حالت، ما ریسک را کاهش داده‌ایم اما اهداف CBDC که الان عرض کردم، محقق خواهد شد مثلا جلوگیری از ضریب فزاینده نقدینگی، جلوگیری از خلق پول توسط سیستم بانکی یا تعدد سیستم‌های مورداستفاده و عدم امکان نظارت بهینه بانک مرکزی. بالاخره بانک مرکزی که متولی پولی به لحاظ قانونی هست. ما فقط می‌خواهیم تعداد سیستم‌ها را اضافه کنیم و یک سیستم دیگر اضافه کرده‌ایم که باید علاوه بر سایر سیستم‌ها بر آن هم نظارت کنیم. همچنین عدم امکان اجرای سیاست‌های پولی انقباضی و انبساطی و نیز کاهش ریسک مربوط به جایگزینی سایر ارزها ممکن است زیر سوال برود. بنابراین در دو سیستم پولی، هم این ماجرا را داریم و هم اینکه آن دغدغه‌ها نیز می‌تواند وجود داشته باشد.

• آقای یکتا! درباره این موضوع نکته‌ای دارید؟

یکتا: آقای دکتر فائزی، دقیق اشاره کرده‌اند. درباره مقاله‌ای که World Economic Forum؟؟ (دقیقه ۱:۳۷:۱۵) منتشر کرده، باید عرض کردم بسیاری از این اهداف با همدیگر در تعارض هستند! یعنی نمی‌توان گفت یک چک لیست اهداف داریم و ایده‌آل این‌ها را چک لیست کنیم و حتما باید به آن برسیم. وقتی گفته می‌شود می‌خواهیم در حوزه پرداخت خرد ورود کنیم، Financial Inclusion؟؟ را افزایش دهیم، از آن طرف Cross border Payment؟؟ را نیز تقویت کنیم، این‌ها در تعارض است. ما یا آنقدر Financial Inclusion داریم که الان قرار است همین را در فضای Cross border تقویت کنیم یا اگر نداریم باید اول این را درست کنیم بعد به آن فضا فکر کنیم. ما نباید مقتضیات‌مان را فراموش کنیم و اینکه یک‌سری الزامات قانونی و مقرراتی داریم. نباید شرایط اقتصادی‌مان را فراموش کنیم. همین بحث Financial Inclusion در خیلی از کشورها، یک چالش جدی است. اگر به سایت CBDCTRACKER؟؟ که قبلا هم عرض اشاره کردم، مراجعه کنید، کشوری مانند نیجریه هست که لانچ شده و عملا استفاده می‌کند چون Financial Inclusion ندارد یا بسیار پایین است. مردم در آنجا حساب بانکی ندارند. مدتی روی سیستم امپزا؟؟ (دقیقه ۱:۳۸:۵۵) متمرکز شدند اما از آن هم جواب نگرفتند چون شبکه‌های زیرساختی‌شان مشکل دارد. الان تنها راه‌حل برای عملیاتی کردن پرداخت در این کشور و حل مشکلات مردم، ابزار CBDC است. بنابراین اگر Financial Inclusion را داشته باشیم یا نداشته باشیم، شرایط اقتصادی و مواردی از این قبیل، روی همه هدف‌گذاری‌ها اثرگذار است. چندان قصد ندارم به این موضوع بپردازم. در مجموع، نکات و دغدغه‌هایی که آقای دکتر فائزی اشاره می‌کنند، درست است. از آنجا که تا کنون فرصت نشده جامعه تخصصی حوزه بانکی و پرداخت را در جریان جزییات قرار دهیم، بعد از انجام این کار، بخش زیادی از این دغدغه‌ها برطرف می‌شود. هدف‌گذاری‌ها بسیار مهم است. ما سنگ‌بنایی را می‌گذاریم که ۵ یا ۱۰ سال آینده در زمینه فضای اقتصاد دیجیتال، جایگاه مستحکمی را داشته باشیم، فارغ از اینکه همین الان در فضای پرداخت کشور، این سوال، به صورت جدی مطرح است که چه نیازی به CBDC داریم؟ بنده هم به ضرس قاطع عرض می‌کنم شاید الان این نیاز جدی و بحرانی نباشد زیرا CBDC، امروز، مشکل بحرانی‌ای را از کشور حل نمی‌کند و به عنوان راهکار جایگزین، خوب است و مسیری است که باید به سمت آن حرکت کنیم چون اگر به این سمت نرویم، پنج سال دیگر، در فضای اقتصاد دیجیتال، ظرفیتی را برای کشور ایجاد نکرده‌ایم.

• آقای دکتر اینالویی، معاون فناوری بانک ایران زمین نیز در گروه اشاره کرده‌اند همان‌طور که اکوسیستم پرداخت با ابلاغ دیرهنگام کیف پول، تغییر محسوسی نکرد، این نگرانی درخصوص مدل کسب‌و‌کار فین-تک در این حوزه نیز وجود دارد. ایشان پیشنهاد کردند این موضوع را در جلساتی با فین‌تک‌ها در میان بگذارید چون بخش بزرگی از توسعه کسب‌وکار و ایجاد سرویس‌های ارزش افزوده، همین فین‌تک‌ها هستند. البته بنده نیز در این زمینه چندان به بانک‌ها امیدوار نیستم. آیا در خصوص حجم رمزریالی که قرار است توسط بانک مرکزی در نظام پولی کشور، منتشر و توزیع شود، عددی را درنظر گرفته‌اید؟

یکتا: نکته آقای اینالویی دقیق و درست است و حتما به آن خواهیم پرداخت چون ما همه این مسیرها را طی می‌کنیم تا فضای اقتصاد دیجیتال را بسترسازی کنیم. درباره حجم انتشار، با توجه به مجوزی که از شورای پول و اعتبار گرفته‌ایم، موظف هستیم گزارش بدهیم که عملیات انجام‌شده، به چه نحو بوده، چه ملاحظاتی و چه اثرات اقتصادی داشته است. حتی معاونت اقتصادی بانک مرکزی، موظف شده یک گزارش اقتصادی مفصل، حداکثر شش ماه پس از فاز اول اجرای آزمایشی ارایه‌ کند. درباره حجم، برای اینکه مقیاس دقیق‌تر مشخص شود، ما حدود ۴۰۰۰ هزار میلیارد تومان (همت)، مقداری کمتر یا بیشتر، نقدینگی داریم. حدود ۸۳ همت اسکناس در دست مردم در گردش است. مسکوک هم که بسیار کم است. ما مجوز بسیار کمتر درخواست کرده بودیم اما چون موضوع، مهم بود، در شورا مفصل به آن پرداخته شد که به میزانی اجازه انتشار داشته باشیم که اثر قابل ارزیابی و سنجش داشته باشد. شورای پول و اعتبار، مجوز ۱۰ همت را به ما داده و مازاد بر آن، باید دوباره از شورا مجوز بگیریم. اگر بتوانیم فازهای اولیه و پیش از پایلوت را با ۱۵۰۰ یا ۲۰۰۰ همت شروع کنیم و به تدریج به سقف ۱۰ همت برسیم، به اندازه‌ای است که هم اثر ملموس خود را نشان دهد و هم محرکی برای زیست‌بوم‌هایی باشد که قرار است طراحی کنیم و هم این مقیاس کمک می‌کند تا حوزه اقتصادی بانک مرکزی بتواند اثرات اقتصادی موضوع و اینکه میزان مازاد موردنیاز با چه مختصات اجرایی و زمانی منتشر شود، مورد بررسی قرار دهد.

• اگر نکته پایانی درباره مباحث مطرح‌شده باقی مانده، بفرمایید.

یکتا: فضای پرداخت کشور ما، بزرگ است و بلوغ خوبی هم دارد. در این فضا دغدغه‌هایی مطرح است، چه از سمت بازیگرانی که فعال هستند و چه کسب‌وکارهایی که قرار است در فضای اقتصاد دیجیتال، مسیرهایی را شروع کنند. ما هر مسیری را که گام به گام، طی کنیم، فضای تخصصی حوزه پرداخت کشور را مطلع خواهیم کرد. مهم‌ترین ماموریت ما این است که با کمک شبکه بانکی، بلوغ دانشی و اطلاعاتی را در فضای پرداخت کشور اشاعه دهیم تا بعد از انتشار رمزریال، هرچه سریع‌تر به نقطه ایده‌آل و مطلوب موردنظرمان برسیم که توسعه اقتصاد دیجیتال و قراردادهای هوشمند از جمله آنهاست.

• از اینکه به عنوان بخشی از نهاد رگولاتوری در میزگرد «عصر پرداخت» حضور پیدا کردید و به برخی از ابهامات مهم این حوزه پاسخ دادید، هم برای ما و هم برای مخاطبان، ارزشمند است. آقای دکتر فائزی! نکات پایانی جنابعالی را می‌شنویم.

فائزی: دوست دارم این جلسات، بیشتر توسط شما تشکیل شود و با استاندارد بالاتر و جزییات بیشتری درباره رمزریال صحبت کنیم مثلا دیدگاه‌های عملکردی، اقتصادی و فنی را بر اساس مستنداتی که در قالب مطالعات مالی استخراج شده، با جزییات بیشتر بررسی کنیم تا قبل از پیاده‌سازی رمزریال، چنانچه امکان اصلاح و تغییر وجود دارد و چنانچه می‌توان رمزریال بهتری تولید کرد، به این هدف برسیم.

• اگر دوستان بخواهند کتاب شما با عنوان «پول راستین دیجیتال» را تهیه کنند، باید از طریق انتشارات فرزانگان دانش اقدام نمایند؟

فائزی: بله. بابت معرفی کتاب در برنامه متشکرم. این کتاب، طرح پول دیجیتال راستین است. در این کتاب، قبل از اینکه به پول دیجیتال و کریپتوکارنسی‌ها بپردازم، بر اساس مستندات و تطور تاریخی پول، ۱۹ شاخص برای پول راستین پیدا کردم. در این کتاب بررسی کردم آیا می‌توان چنین پولی را به وجود آورد و به این نتیجه رسیدم که کریپتوکارنسی‌ها، ۱۰ تا ۱۲ مورد از این شاخص‌ها را در حال حاضر دارا هستند و با اضافه کردن تعدادی شاخص‌ و یک‌سری تغییرات فنی و دستورالعمل، می‌توانیم پول راستین داشته باشیم. در این کتاب، علاوه بر اینکه درباره تاریخ پول و مکاتب پولی، صحبت شده، شاخص‌ها نیز ذکر شده و در پایان، طرح پول دیجیتال ارایه‌ شده است. جلد دوم این کتاب، فنی است و آن ۱۹ شاخص، به صورت فنی، با دانشی که برای کریپتوکارنسی‌ها ایجاد شده، در این جلد، بررسی شده است. جلد دوم در آینده، چاپ خواهد شد و امیدوارم مفید باشد.

• هما‌ن‌طور که در ابتدای برنامه اشاره شد زوایای پنهانی در حوزه رمزریال وجود داشت که بخش بزرگی از آن برشمرده شد. از آقای مانی‌یکتا خواهش می‌کنیم پیش‌نویس‌های بیشتری که قابل انتشار است، توسط رگولاتوری، در اختیار متخصصان صنعت نیز قرار دهند تا این چارچوب با مشورت بیشتری استخراج شود و اتفاق جذاب‌تری برای نظام پولی کشور رخ دهد.